Tulio kan ram buainak ruangah, ho paoh nih kan si khawh tawk in kan cawlcang cio. Mah le sining hoih te zong in ram caah rian kan ttuan cio hna. Mah le ti khawh tawk tein ram caah pumpeknak kan ngei cio ve hna. Pakhat le pakhat kan khap le kan kar tlawmte aa dan lawng khi a si. Kan zapi ngawt in, tutan ah biatak tein kan ttan caah lung zong a tthawng i ruahchannak zong a tam.
Kan i hmuitinh bik mi cu democracy le self-determination
(zalonnak le mah cozah ngeihnak) hi kan ram vawlei i hruainak thlungpi (tungpi)
a si ding hi a si. A si ahcun, democracy, democracy kan ti lengmang hi zapi nih
zei a si kan hngalfiang kho maw? Hruaitu hna nih an chim mi paoh maw kan zumh?
Hawi nih an zumh cio caah dah kan zumh? Silole, kanmah hrimhrim nih democracy a
herhnak kan hngalh caah dah kan zumh?
Tutan cabia chung ahhin, a tawi fiannak in langhter ka duh
mi cu democracy a tlaihfung hi a si.
A tlangpi deuh in Democracy tlaifung a tthatnak in thok
usihlaw, zoh tuah usih:
Zalonnak (Freedom)
Democracy i a muru taktak cu zalonnak hi a si tiah tampi nih
cun hnatlakpi mi a si. Thil kan ngeih khawh mi, kan tuah khawh mi le kan hmuh
khawh mi, bia kan chim khawh mi, kan ngaih khawh mi le kan ttial khawh mi tbk
tiang ahkhin tam deuh in zalonnak a kan pek khawh.
Mipi aiawhnak (Represents the people)
Democracy is a tlaihtleng pakhat ngaingai a si mi cu mipi aiawhnak
hi a si. Sifak santlai lo, mi harsa le mi sawhsawh hna duhnak le sining zong a
ruah piak tawn hna. Cu tikah, chimnak nawl a pek ve hna, relnak nawl a pek ve
hna i thlennak nawl a pek vet awn hna.
Thlithup tuahsernak um loin uknak ttha ngeihnak (Better
governance due to transparency)
Cozah hruainak ahhin eihmurnak le ziknawhnak hi hrial awk a
ttha lomi tuahsernak pakhat bantuk a si. Hramhram uknak tangah cozah rian a
ttuan tikah, cung sang cozah rianttuan paoh cu an rum tawn i mi lianngan ah an
chuak tawn, ahlei in Kawlram. Democracy nih aa zuam mi cu dingfelnak in ram
hruai le thlithup thil tuahnak tlawmter hi a si.
Nuhrin covo upatnak (Respect of Human Rights)
Nuhrin covo timi te hna hi tuan i Chin mi kan phung le dan
cun aa hoihheih lomi khuaruahnak ti zong ruah awk ah aa tlak. Asinain,
chantiluan nih a kan fenh ve cang caah, kan nunphung he aa rak pehtlai lem lomi
zumhnak tampi hna cu nihin ni ahcun pehtlaihnak an ngei cang. Ngakchia hna
humhimnak fak deuh in kan buaipi cang. Nu hna zalonnak fak deuh in kan buai pi
cang. Nu le pa kar tlukruannak zong fak deuh in kan buai pi cang. Hi vialte hi
democracy nih a chuah pi hna cu an si. Pakhat ca lawng siloin zapi caah.
Nuhrin covo cawisannak (Promotes Human Rights)
Nuhrin covo a upat lawng siloin a cawisan i thazaang a pek. Cozah
riantuannak in mibu chungah a lamkip in nuhrin covo hi a cawisan. Man pek hau
lo fimcawnnak sianginn hna a dirh. Fawi zau deuh in fuhpanh khawh mi siizung
hna a dirh. Nu le ngakchia humhimnak caah thil tampi a tuah.
A cunglei langhter mi pawl ahhin, democracy a tthatnak hi
tampi in chim khawh a si. Zalonnak lawng hmanh khi amah lawng in cauk in a kong
tampi an ttial mi a um. A dang cio zong khi pakhat cio in biatak tein biapitnak
an ngei hna i, anmah le dang cio tein cawn le hngalh awk tampi an ngeih hna.
Tutan cabia ahcun, a tawinak le a tlangpi deuh in langhter mi an si caah,
chimlo mi le ttial lomi tampi an um ti theih in, a tthatnak hi zoh pah hna
usih.
Si cun, democracy tlaihfung a tthat lonak teh zoh tuah usih.
A tawinak deuh le a tlangpi deuh in kan char ve lai:
Chawlehthalnak Tthanchonak (Economic Growth)
Ram pakhat nih a herh bik mi cu chawlehthalnak hi a si. Kan Chin
ram hna ahhin cun, ramchung dirhmun in zeimaw in chawlehthalnak cu kan tuah
ngaingai. Asinain, ramleng dirhmun (international level) in chawlehthalnak kan
tuah mi a um huaha lo. Ram a sifah ahcun democracy hi hma a kal kho hrimhrim
lo. Aruang cu tangka thazaang nih hin a nanh tuk tawn. Nihin ah nitlak ram rum
pawl hna nih chawlehthalnak he pehtlai in Asia ram rumro hi zeiruangahdah an i
bochan ti ruah ahcun, ho paoh nih chimnak nawl le relnak nawl kan ngeih bantuk
in, thlennak nawl kan ngeih mi zong hi a si. Khua pakhat ah sehzung (factory)
pakhat dirh ding in timhtuahnak um sehlaw, cu timhtuahnak nih cun rian a ser pinah,
chawlehthalnak a tthan ter ding mi thil pawl khi a ser chuah hna hnga. Asinain,
khua mi an duh lo i an doh ahcun, zapi hnatlak pi lo nih ding cu sehzung cu a dir
ter kho hnga lo. Cucu, nihin ni nitlak lei ram hna nih an ton cuahmah mi cu an
si.
Acheu nih cun, ziah, U.S., Australia, England…te pawl an rum
tuk ko khi ta ti zong ti khawh a si. Asinain, a ngaingai ti ahcun democracy nih
tangka a pe hna lo. Raltuknak nih a pek mi hna a si. Ram kip ah va kal in lak
an i zuam i, cu sin ahcun chaw le va, sui le ngun tampi zong an lak chih tawn.
Democracy nih hin tangka le rumnak hi a ser chuah lo. Raltuknak nih hin a ser
chuah deuh tawn hna.
Tangka Lei ah A Pil Chin lengmang
Democracy, democary, zapi i tlukruannak kan ti lio ah, ning
le cang cungah tangka hi thazaang a ngei tawn. Thimnak a um te hna ahhin,
tangka thazaang ngeih lo cun i teltum khawh a si lo. U.S ram te hna thimnak an ngeih
ahkhin, bu khat nih hin tangka hi a tomtom in an hman tawn i, million tamtuk in
dih tawn a si. Cutikah, ram hruai dingah aa tlakmi minung nakin, chawva thazaang
a ngei mi nih ram hi an hruai deuh tawn…Hi nih hin thlithup thil tuah lonak (transparency)
cu eihmurnak le ziknawhnak ah a thlen tawn.
