Hi cahmai chungah ttialmi cabia hi ramdang ah khua a sa mi dirhmun in ttialmi a si caah, Chin ram or Kawlram chungah a um rih mi Laimi ca ahcun pehtlaihnak zong tampi in a ngei lo kho men. Asinain, ram dang khuasa Laimi ca ahcun ruah phu ngai an si cang ti ruah in ttial mi an si.
Innpa lenkainak
Laimi hi kan ngaihchiat caan, kan
harsat caan, kan lungretheih caan, lilen le umhar caan ah innpa te i lenkai in
duh bia phainak a ngei tawn mi kan si. Cucu, kan tarnu le kan tarpa hna ko caah
hrang a tlai ngaingai mi a si. Ram tha bantukin thiamsang hna nih khuaruahpi le
ceihhmai pinak hi a ngei kho mi kan si rih lo. Lungfahnak le lungretheihnak,
lilennak le umharnak te hna kan tuar tikah ahhin innpa le innpa i lenkai in kan
supsap le ttukmattak hna hi rak i ruah le i chimhrel hi a si tawn.
Ram thumnak a phan cang mi hna
Laimi nih cun hi bantuk hi kan ngei kho tuk ti lo. Rian le khai kan ti ve cio. Pumpak
herhhai kan ti ve cio. Pumpak caan hman kan ti ve cio tawn caah, nikhat hnu
nikhat in kan kaltaak chin lengmang.
Khapkhat lei ahcun a cheu nih cun
a ttha ko, an ti. Mi kong ceih a tlawm i mi thangchiat zong a tlawm, an ti.
Asinain, a tthatnak tampi a ummi hmuh
thiam lo le hngal thiam loin, duhsah duhsah in hnu kan chit cuahmah ko mi hi,
kanmah Lai miphun tu pei a kan hnursawn ve ko hi. Khuasak tintuk lairelnak ah
mi le mah tiin ruahnak a ngei mi kan tam cang dahkaw.
Dinfelnak
Dinfelnak cu nunphung a si hme
maw tiin biahalnak zong a chuak kho. Kan pi le kan pu chan ah, zeitlukindah
dinfelnak a rak ngan ti cu kan Lai tuanbia a zuldawi mi hna nih cun kan hngalh
tuk lai. Ram ttha kan phanh ve hna bantukin kan hmuh le kan theih mi thil an kau,
an ngan i, an lian ve. Kan duh mi zong a tam i kan herh mi zong an dong ve lo.
Atu ahcun dinfelnak hi biaknak
nih a cawnpiak cang. Kan fim deuh, kan thiam deuh, kan ti kho deuh, kan si kho
deuh kan ti hnu ah dinfelnak te hna hi an zawr i an reu. Hlan pipu chan ahcun,
i chuahpi mi ziaza bantukin zatlang nunphung pakhat a rak si. Atu ahcun a hme
in a ngan tiang nih kan cawn len hmanh ah kan lanhtaak cuahmah tawn.
Thlachiat ruahnak
Laimi hi atu zong ah thlachiat cu
kan ruat tuk rih ko cu ta, kan ti tawn. A si ve ko. Thlachiat ruahnak duhsah
duhsah in kan thlahthlamnak zong hi ram thumnak kan phanh hnu i kan cawn mi vai
nunphung nih a kan cawnpiak mi a si. Pumpak ca pumpak nih nun ding timi ruahnak
nih khin duhsah duhsah in kan khuaruah ning zong a vun thlen nawn ve. Hihi a
chia thlu lo i a ttha thlu ve lo.
Miphun dang ram ah kan umkal i
kan thudir kan ti bu ah, caan khat khat ahcun miphun dang ram kan timi ramchung
rammi sinak a ngei te ding zong kan si hna, i a ngei cang zong kan um hna. Caan
tampi ahcun a zoh kan thiam a hau i a ruah kan thiam a hau ve. Beibaham loin mi
a vua mi pa kha thlachiat ruah in ngaihthiam lengmang zong khi a tha thlu ve
lo. A herh ahcun taza zong cuai ding a si ko. Beihaham loin mi a hlengthawi mi
minu cu a herh ahcun taza zong cuai ve ding a si ko. Aruang cu mah zawn luang i
ruah ruang le mah ca tthatnak ding lawng tuaktan ruangah, zeipipa tlamtling in
a thei kho lo kan hawinu kan hawipa kan hlenthawi mi hna zong an tam cang. Thil
pakhat khat a tuah hna kan sawm tik hna ah, ka hawinu ka hawipa a hlawhtling
kho ve lai ti zong tuaktannak hi a um tawn lo. Hi bantuk te hna hi, chawva mit
rumro kan aunak ah duhsah duhsah lamdang a kan pial tertu an si i, thlachiat ruat
kho ding dirhmun kan dirnak zong a hnursawn ngaingai tawn.
Pakhat le pakhat zong kan i
zuamcawh chin lengmang hna. Rian le khai kongkau siseh, inn le lo kongkau ah siseh,
mibu le biaknak lei karhlannak ah i zuamcawhnak tete zong a tam. Hitu cu, kan
ram in kan rak i ratpi mi phun ttanhnak le tlang ttanhnak nih an ser chuah chap
chin mi khi an si ve.
Tampi nih kan tuanbia
(history) kan thei lo
Ahlei in mino tampi nih hin kan
tuanbia hi tlamtling in kan hngal kho lo. Hi kongkau ah ruah a hau mi a tam ngai. Innchungkhar ah nulepa nih ttha
tein kan tuanbia kongkau a kan chimh khawh lo ruang zongah a si kho. Kan mibu
le biaknak chungah kan tuanbia kongkau le kan sinak kongkau ttha tein chimh
chinnak le theihternak a um lo ruang zongah a si kho. Cun, kanmah Mino hna
hrimhrim nih kan tuanbia le kan sinak kongkau dothlat ve le hlathlai ve dingah
timhtuahnak kan ngeih ve lo hrim zong a si kho. Cun, chungkhar, mibu le biaknak
hna nih fawi tein rel khawh mi le a tawifiannak in ttial mi tuanbia tibantuk
zoh awk le rel awk le chimh chin awkah (resources) kan ngeih lo ca zong ah a si
kho.
Hi bantuk kan tuanbia le sinak
rak i theih lo ruang ahhin nunphung kongkau le ramkhel kongkau tiang kan
theihhngalhnak zong khi tamtuk in a rak hnursawn ve tawn. Cun, Laica in ttialmi
cauk le cabia pawl hna hi fawi tein hmuh khawh le rel khawh an si lo zong hi a poi
ngai. Mirang in ttialmi ca zong a tlawm caah a poi ngai.
Kan Holh le kan Ca
Ziah, kan holh le kan ca cu kan
philh len lai tiah biahalnak a um kho. Aruang cu mibu le biaknak rianttuannak
lei in heh tiah kan Laica le Laiholh hi cehken khawh kan i zuam tung nak cu
hmuh khawh an si. Zarhpini ah Sunday School kan chim tawn, i caan tampi ahcun
Lai ca le Lai holh tein tuah a si tawn. Pumhkhomhnak kan ngeih tikah, Lai Bible
te pei kan rel ko, Lai hla te pei kan sak ko, Lai holh tein phung kan chim i thawng
kan thanh ko. Mibu riantuannak lei zong in heh tiah Lai ca cawnnak zong pei kan
tuah ko. Sianginn tiang hmanh ah pei Lai ca cawnnak hi kan tuah ko, tibantuk hi
kan chim len cio mi a si.
Asinain, ruah chih a hau ve mi cu
kan hman mi Lai biafang hna hi thar chuah khawh mi a tlawm tuk. Khi bu ahkhin, Lai
biafang tamtuk, hman loin kan ttial mi, hman loin kan chimrel mi an tam tuk.
Cun, Lai holh kan thiam ning zong hi kum dot dan in aa dang cio. Upa deuh nih
tlamtling deuh in kan theihhngalh i kan chimrel khawh. Ngakchia deuh nih
tlamtling lo deuh in kan theihhngalh i kan chimrel ve. Kum 40 in a cunglei
minung nih a chim mi holh khi kum no deuh mino silole ngakchia caah cun caan
tampi ahcun theihhngalh hna a har cang. Kum no deuh mino silole ngakchia deuh
nih a chim mi holh khi caan tampi ahcun tlamtling in a hman ti lo. A pei kho i,
biatlang zong tlamtling in aa sih lo kho.
Ruah chih awk tu cu, hi bantukin
Lai holh le Lai ca kan thlawtthlau mi cu a poi tuk hnga maw tihi a si. Ramthumnak
rammi bantuk in kan i zoh i kan i hmuh ahcun a poinak a um lo, a ttha chinchin.
Aruang cu Mirang holh silole kan umnak ram holh tlamtling deuh in kan
hngalhthiam khawh paoh ahcun fimcawnnak, chawhlehthalnak ah le rian le kai caah
kan caah a va ttha chinchin hnga. Asinain, miphun pakhat kan sinak ah funtomnak
le lungrualnak te hi um kho chinchin seh, fek kho chinchin seh, tthawngttha
chinchin seh ti kan duh ahcun kan holh le kan ca hi an rak biapi tuk. Kan
miphun sinak, kan zatlang nunphung le kan tuanbia te hna ttha tein kan kilven
duhnak ding le kan ttanh duhnak ding ahcun zei an si hi kan hngalhfian tawn a
hau. Cucu, a hlei in mino hna caah cun a herh bak mi a si. Cu bantuk
hngalhfiannak a umnak ding ahcun theihnak a um a hau – cu ve rualrual cun,
theihnak a um ding caah a chimreltu zong kan um a hau.
A chimtu nih Lai holh in heh tiah
a chim mi kha a theitu nih fiang in a theih lo ahcun a chim duh mi kha biapi in
a hmuh piak kho ti lai lo. A tthang chom ding mino ca le bang ahcun, Sunday School
an kai i kan chimh len mi hna le, Zarhpini an i pumh i an ngaih len mi
phungchim pawlnak khin, thil dangdang ahhin an lungkal deuh.
Si cun, hi kongkau ah zeidah kan
tuah khawh lai? Inn chungkhar ah Lai holh hman. Fale Sunday School kai ter hna.
Pumh pi hna. Mibu chung lentelcelhnak le zaangleknak a um tikah telpi hna.
Lai holh in hla ttha tampi a um a
herh. Lai holh in muicawl (movie) tampi zong ding a um a herh. Lai holh in rel
ding ca tampi a um a herh. Lai holh in biaruahnak (podcast, radio, online discussion)
tampi a um a herh. Biaknak le mibu riantuannak in tuahtawn mi Lai ca cawnnak
zong pehtlai in a um a herh pinah, sullam ngei mi cawnnak an si a herh.
Mah holh tein chimrel mi bia nih
cun lungthin muru tiang a phak khawh, tihi Aboriginal minung hna, ramtlatu hna
nih cun an i nunpi mi a si.
