Ram Pakhat Nih Hin Zeidah A Herh Bik?

Biahmaiṭhi:

Hi cahmai chung cabia na rel ding mi hna hi pumpak ruahnak deuh in hei ṭialmi a si. Cucaah, na ruahning le ka ruahning zong aa dang kho men. Na hmuhning le ka hmuhning zong aa dang kho men. Na cohlan mi le ka cohlan mi zong aa dang kho men. Cucaah, hi cahmai nih aa hmuitinh mi cu ‘biaruahnak’ hi umter seh tihi a si. Miphun uhṭanhnak le hngalhtheihnak te hna hi, hi bantuk ceihhmainak um pah lo cun, a hiar kho ve lo cu. Cucaah, na rel i na lungtlin lomi um cun na pumpak ruahnak ceihhmai ve dingah kaan sawm.

11. Miphun Ni (National Day)

Miphun Ni timi hi phundang deuh, a fawinak deuh in kan chim ahcun ram pakhat a chuah ni ti zong
khin ti awk a ṭha in ka ruah. Cucu, ram pakhat ram pakhat dirhmun ah a hun dir ni khi a si. A biapi bak mi a si. Hi bantuk ni le caan ahhin, ram tuanbia, ram nunphung le ram sinak te hna hi hunghlai in sunhsak le upat awk a si. Ram caah a nunnak a pe mi minung vialte zong upatnak le ṭihzahnak kan pek chih awk hna a si.

***               ***              ***

10. Ram Hla (National Anthem)

Ram pakhat nih cun ram hla hi a herh bak ve. Ram hla nih hin ram pakhat chung i mibu hna hi zeitindah an i sersiam, zeitindah an ṭhancho, zeitlukindah an rak i zuam i an rak i pek, cun ram pakhat a tuanbia khi zeitin aa hlum, tile, ram pakhat nunphung le nunning hna khi a langhzar mi an si. Cu ve bantuk cun, ram hla nih aa hmaithlak mi cu a fiangfiang ngai: 1) - miphun dawtnak, miphun uhṭanhnak le miphun tlaihchannak thinlung le ruahnak khi nunter; 2)- ram le miphun caah nunnak a thaap mi pawl hna upat pek le hngalhcamcinnak fehter; 3)- ram pakhat nih a ngeihmi holh, ca, nunphung le zatlang nun sunlawihter, hna hi an si. Cucaah, ram hla hi ram a dirpi ngaingai tu a si.

***                                         ***                                          ***

     

09. Ram Alan (National Flag)

Ram pakhat nih cun alan hi a ngeih bak a herh ve. Alan cu puan-than phunkhat in sermi le soisammi a si ko. Asinain, ram alan nih ram uhṭanhnak, ram dawtnak le ram pakhat nih aa hmuitinh mi khi a hmelchunh ṭheo tawn. Ram pakhat le pakhat kan i dannak tete i hmuhsak khawhnak ding zong ahhin ram alan hi a rak herh tuk. Alan hi an sersiam tik ahhin sullam thuk piin pek mi a si ve: 1)- ram caah a nunnak a liam mi pawl hngalhcimnak caah siseh; 2)- ram pakhat nih aa dirpi mi zumhnak, tlaihfung le nunphung hna langhzarnak caah siseh; 3)- ram pakhat a sinak a langhtertu hmelhchunhnak ca ah hman mi a si ve. Cucaah, ram alan nih hin ram pakhat hi a lamkip in a hmelchunh khawh.

***                                 ***                                       ***

08. Ram chung hman mi tangka (Currency)

Ram chung ahhin hmanmi ram tangka hi a um bak a hau. Hlan chanpi in ‘tangka’ timi hi hman a rak si cang i, an rak hman ning tuhi aa dang. Tangka pia le tangka tlap a um hlan ahhin cun, ‘thil thlen’ timi hi tangka aiah hman a rak si. Inn zuat saṭil le zu tibantuk hna hi rak hman cem mi pawl ah an i tel ve. Biana ah, zu in thil puan thlen tibantuk, phundang cun, zu in thil puan cawk. Ram pakhat a dir khawhnak ding le, a ṭhancho khawhnak ding le, a humhim khawhnak ding caah cun ram chung hman mi tangka hi a biapi bak ko. Zeicahtiah cun, thil i cawk timi hi a um caah a si. Ram pakhat nih ramdang thil a va phir tik zong ahkhin tangka ṭheo hi pehtlaihnak nganbik a si ṭheo tawn. Ram chung chawlehthalnak te pawl hna zong hi tangka lo cun a ṭhangcho kho mi a si lo. Cucaah, ramchung hmanmi tangka hi a biapi bak.

***                                             ***                                             ***

07. Ramchung/ ramleng phung le phai

Ram pakhat nih hin fek tein a dir khawh ding caah cun phunghrampi a herh, i phung ṭeng zong a herh hna. Vawlei caah phung a ngeih a herh. Zatlang nun caah phung a ngeih a herh. Minung hi i uknak tang ah kum thongthong in a rak nung cang mi kan si caah, phung le phai lo cun a nung kho ding mi khi kan si ti lo. Phung le phai hi ram pakhat zong nih hin a herh bak. Cu phung le phai hna cu ram pakhat nih hin zeitindah a ram caah a fehter hna i a dirpi hna ti zong hi a biapi bak. Tahchunhnak, ram ṭha pakhat nih cun fimthiamnak lei le sianginn lei ah phung le phai kha fek ngai le hmakal ngai in a dirter khawh men; cun, ram pakhat nih cun ngandamnak lei he pehtlai in phung le phai hna khi fek tein a dirter khawh men. A ngaingai ti ahcun, ram pakhat chung miphun vialte hna ning le cang tein an nun khawhnak ding ca ahhin ram chung/leng phung le phai hi a herh bak.

***                                                 ***                               ***

06. Mibu, ram chung minung

Ram cu minung nih an tlak lo ahcun thing le ram, le saram hna nih an hei um hnawhmi vawlei men khi a si ve ko. Cu bantuk vawlei hmunhma cu ‘ram’ tiin vun kawhnak ding caah hin, a chung ah khuatlatu minung le mibu an um a hau. Ram a ṭhancho khawh ding caah hin minung le mibu hi an um a hau. Minung kut hin ram cu a ṭhangcho. Ramchung minung an ṭhawn ahcun ram zong a ṭhawng. Ramchung minung an um ahcun ram zong a nung. Ram chung minung an fim ahcun ram zong a lianngan. Ram chung minung an um ahcun uknak timi zong a um kho. Cucaah, ram pakhat i sersiamnak ca ahhin ram chung minung/milu hi an biapi bak.

***                                           ***                                                 ***

05. Ram chung i nunpi mi zumhnak, hmuhning le ruahnak

Zumhnak fek nih hin ram hi a lamkip in a dirkamh khawh. Fimnak le hngalhnak he tlakhiahmah te le ningcang tein khuacuanhnak le ruahnak nih hin thil phunphun hi a sersiam khawh. Cun, ram chung minung kan i funtom khawhnak ding caah cun zumhnak pakhat ah kan i hlum khawh zong hi a rak biapi. Minung cu ral a ngei peng mi kan si. Cu ve bantuk cun, kan ral sinah tlu lo ding le tlau lo ding in kan i kilkawi khawhnak ding ca zong ahhin fimnak le hngalhthiamnak hi an rak biapi tuk hoi. Miphun le ram caah ka dir ve lai kan ti tikah, zumhnak, hmuhnak le ruahnak te hna a rak i khah zong hi a biapi ngaingai. Cucu, minung kan hrampi zong an si ṭheo tawn.

***                                                  ***                                          ***

04. Nunphung le zatlang nun

Ram pakhat a sinak cu ram chung minung le mibu hna nih an hman mi zatlang nunphung ahhin langhzar le hmelchunh a si lengmang. Ram a dawh tertu cu ram chung hman mi zatlang nun le nunphung zong hi an si ṭheo. Cun, nunphung le zatlang nun zong nih hin ram pakhat a ṭhancho ning hi a tlaih ngaingai. Zumh ning tampi, hmuhning tampi, ruah ning tampi le cawnnak tampi hna a awnh i a fuhpanh kho mi nunphung aa ngeih mi ramchung mibu caah cun ram hi a lamkip in a ṭhangcho khawh ve pin ah, ram chung minung nunning zong aa sersiam. Tahchunhnak ah, a luancia kum zabu lio i Laimi nunphung cu thing le lung biak kha a rak si; nitlak lei ram hna cu zumhnak phunkip an rak ngeih, hmuhning phunkip an rak ngeih…i a nepnak ahcun vawlei cung khuazakip in a hip kho mi ah an cang tawn. Cawn duhnak, hmuhning tampi tlaihthiam khawhnak nunphung te hna hi a rak biapi tuk ve.

***                                          ***                                     ***

03. Ramchung ramleng chawlehthalnak

Ramchung ramleng ah chawlehthalnak a tuah lomi ram cu rian a ṭuan lomi minung bantuk khi a si. Thlennak zeihmanh a ngei lo. A ngaingai ti ahcun, chanthar mit chung le bang ahhin cun, chawlehthalnak hi ram pakhat i a hriamnam ngan bik bak a si ve. Chawlehthalnak ṭhawng ngai in zaang a lek khomi ram caah cun ṭhawnnak (power) cu a ngan deuh suaumau ve ko. Cun, chawlehthalnak a tam ahhin ram ṭhanchonak zong hi a lamkip in a kalh ve. Chawlehthalnak timi hi ram caah an rak biapi bak.

***                                                   ***                                                    ***

02. Ramchung holh le ca

Ram pakhat nih a ngeih mi chawlehthalnak, cawnnak, nunphung, zumhnak, hmuhning le ruahnak vialte hna sullam a ngeihter tu cu holh le ca hi an si. Ram pakhat a sinak a dikthlir in a langhter kho tu cu holh le ca hi an si. Ramchung nunphung a fehtertu, a nuntertu, a dirkamhtu cu holh le ca hi an si. Cu ve bantuk cun, ram pakhat a sunlawi tertu cu holh le ca hna hi an si ko. Holh le ca nih hin ram zong hi a sersiam. A ngaingai ti ahcun ca le holh loin cun zeihmanh hi hma a kal kho mi a si lo. Minung zong hi holh le ca lo cun nun chan khi kan ngei lem lo. Cu ve bantuk cun, ram pakhat zong hi holh le ca nih a run ven lo ahcun ‘ram’ a si ti ding ahkhin a si kho lo.

***                                                    ***                                        ***

01. Uknak le ukning

Uknak timi le ukning hi biafang dang in kan hun chim a si ahcun cozah tihi a si ko. Ram pakhat nih cun cozah cu a herh bak. Cun, a biapi tuk mi cu zeibantuk cozah dah a ngeih ti zong hi a biapi bak mi a si. Mibu a hruai mi cozah a ngeih a hau. Cun, ram pakhat ningcang te le fek tein a dir khawh ding ahcun cozah a um bak a hau. Holh le ca kilvennak zong ahhin cozah nih khua a khan a hau. Ram chung fimthiamnak le ngandamnak te hna a ṭhatnak ding ca zong ahhin cozah nih tangka a phawtzamh thiam te hna a rak biapi tuk. A ṭhawng mi cozah nih cun a ṭhawng mi ram a sersiam i, a fekmi cozah nih cun a fekmi ram a ser ve.

***                                                            ***                                                          ***