"Ngakṭah" - Lenhloi
________________________________________________________________________________________
"Ka Nu!"
Amah te lawngin kaltaak awkah a kum le khua zongin a no rih mi ngakchia pa cu ṭah ha mang nawn khin a nu hnulei cun turtur cun a ra tli. Inn tung pali ngaruk he sakmi, ṭet femfuam in, awngkua he a khatmi pher inn cun a hung chuak. A liam cuahmah mi a nu keng nih hnulei a chit taak ruangmang ko nak nih cun, biatak tein a lung a hno ter i a thinlung a sat ter chin. Leiphit nih a tuammi pher inn-leng ah cun, hnawhnam taktak cun, a hung chuak.
“Ka Nu!” tiah a aw terek dihlak i chuah riangmang cun a au ṭhan. Leiphit lak le khuvai lakah a lo cuahmahmi a nu nih cun a lu a vun her hnawh. Hlat nawn khin an um cang caah, “Khah! Dam tein mangṭha ko ne. Chimh rak ngai. Ca rak I zuam! Pathian rak ṭih awh!” tiah a nu nih cun ṭhen-lai biaro cu, cher nawn in ke-hnih he a tli mi thirleng (motorcycle) cung cun a vun cah. Cu bia ko nih cun ngakchia pa cu a ngaihchiat ter i a mitthli a tlak ter. A mitthli cu a caah an kha ngamsam. A biangno caah tisa tlok bantukin an lin. Fak piin a ṭap.
“Ka Nu! Na sinah ka ra ṭhan ve ko lai…” tiah ik lengmang le hit zung in a tuar mi mitthli he cun a au, i a ṭap thluahmah. Nain, a awaan, a nu hnathlam ah an riangvai lo.
Lamdang a zulmi a nu cu deh bantukin a hme chin lengmang. Ngakchia pa mitlung ah aa hrualmi mitthli ko nih a liam cuahmah mi a nu thlam cu a mawt ter khun. A liam cuahmah mi a nu thlam cu, a dirnak hmun cun siang lo ngai in a hei zoh i, a liam dih lai lawng cu a hngak. A liam dih hlanah a ra kir ṭhan ko lai lai timi ruahchannak he khin a nu umnak lei cu a zoh. Nain a ra kir lo ti lo. A liam. Ngakchiapa mitthli cu a hul ti lo.
“Pate, ṭah ding si ṭung lo. Hika ahhin hawi tampi kan um ko teh hi. Na u le nau bantukin na kan zoh dih lai mu. Kei zong na pa can in na ka zoh lai awh,” tiah Saya Tling nih cun hnemhnak bianem a chim pah in, ngakchia pa cu a liang cun fek ṭhup in a vun kuh, i duhsah hnuamsam tein ‘ngakṭah inn chungah’ cun a luhpi.
Amah bantuk a rak si bal ve mi; nu le pa nih kaltaak ruangah fak piin a rak ṭap bal ve mi le ngaihchia lileng in arak um bal ve mi, miṭhing nih cun ar ko cun an hun zoh. An hmuh sinin, cheukhat thinlung ah zaangfahnak aa sem colh. Cheukhat mitlung cu ti nih a tlakmi maimomh bu bantukin an tleu. Anmah le anmah, anmah bantuk a simi mithar an hmuh caah, i hngalhnak maw an ngeih hnga, silole an zaang a fah hrimhrim dah si hnga ti cu hngalh khawh asi lo. Nain an lung in an tuarmi pakhat khat cu a um ve ko.
Ho he hmanh zong, kaa khat te hmanh i chawnbia taa loin, dot-hnih in dalhmi ihkhun cungah cun aa teng colh. Pher-inn chungah a si caah zeibantuk awthawng paoh fawi tein a hlen kho. A pawngkam kip in a hung hleng mi awthawng vai ko nih cun a nun a kin ter chinchin. “Reng…reng…reng,” tiah cher lengmang in a awnmi ‘thahreng’ aw sinah lileng le ngaihchia in a tuarmi a nu zuun a ngaihnak mitthli cu an hung mang. Chantling cungah zeimawzet an ril. Chun a si ko, ni zong a tlang ko. Nain a khua a sik. A zaw lo. Nain fak piin a tuarmi thil a um. Cu nih cun a chungin a khua a sih ter.
*** *** ***
Zaanlei ninem a hung phan. Ni ṭaal aa din. Thahreng bal an i din lo. An aw cu a thang chin. An aw cu, a lileng liomi thinlung caah cun, a hno bikmi ring-awn aw bantuk a si. Chun lai ling ah a rak awn lomi va rual zong, riahnak hmun kawl pah cun an hun awn cio. Pher awng in a hung tlengmi cerlian nitleu zong a dul cuahmah ve. Amah bantuk ngakchia ‘za’ hrawng rual zong, inn tangah, an satiil (steel) kheng tum thawng he zaanriah an hngak cuahmah cang. Nain anih bal a tuarmi zuun nih a thukmi muihnak chungah a pilpi. A paw cu a ṭaam. Nain, a hmur a cawl lo. Thawhzau awkah a thazaang zong a tlung lo. A thlep.
A ratnak hmun hmanh aa thei ti lomi ngakchiapa pakhat, amah bantuk, Ai Ai an timi nih a kheng he cun a rak fuh. A ngaihchiat le a lilen cu a theih piak colh ve. A nem khawh chung nem in a aw cu a chuah, “Kawi, ra ve. Rawl kan ei cang lai. Na kheng le darkeu kha i put pah hna,” a vun ti. Nain cu awnem zong nih cun a hlau kho lo.
Duhsah in Saya Tling zong a ra phan ve. “Khah, Pate, tu cu rawl kan ei hna lai mu. Ngaihchiat tuk ding si ṭung lo…mah vialte u le nau na ngeih hna hi…zeithla na ngaihchiat? Kha hong cang, hong cang. Kan ei hna lai,” tiin nem tein a vun sawm pinah, a orh-lei ban cun a vun thawh. Ngakchiapa nih a tuarmi zuun a ritmi cu, Saya Tling kut nih cun a vun zaanter deuh suaumau ve. Cuticun, rawl-einak khan lei cu an panh.
Zu le zawng ti awk cun a dang ngakchia pawl cu buh le meh kongah an rak buai. Cu lak ah cun ngakchiapa zong cu a i hun tanh ve. A saruh kheng cungah cun buh zeimawzet le pee-hang keukur hme mi keu hnih cun an vun suah. “Khim tein ei awh khah!” tiah rawl suaktu nu nih cun a vun ti. Chikhat cu khoika cabuai ah ka ṭhut lai ti a hngal lo. Mi a hem lo he, saram rawl-ei in rawl a eimi zong an tam. Ai Ai le Peng Cung nih nem tein, “Kawi, kaa hin rak ra,” tiah an vun auh. Cuka cun a va ṭhu. Rawl an vun ei lai ah cun Saya Tling nih, “Khah! Thlacam loin rawl kan ei ahcun kan caah a ṭha lo. Pakhat khat nih thla van kan campiak uh,” tiah a vun au.
An pawng ṭhu ve mi Nau Bawi cu leklak a tho i:
“Let’s pray: Our heavenly Father,
Bless this food for your glory…
In Jesus name we pray. Amen!” tiin mirang holh cun a cam.
Cu nih cun ngakchiapa cu khuaruahhar in a chiah. Ai Ai nih cun, “Rawl-ei thlacamnak cu mirang in cam lengmang a si. Phang hlah! Nang zong na thiam colh lai,” tiah a vun ti.
“A fawite ko cuh,” tiah Peng Cung nih cun a vun nolh piak ve.
Cuticun rasen (ration) buh hak le fil nawn in chuanmi pee-hang cu cekcuk-cekcuk ti cun an dingei. Rawl chap awk a um lo. Khengkhat kha a zatnak in ei cio si ko. Nain ngakchiapa cu khengkhat hmanh a lim kho lo. A nu zuun ruangah rawl a duh lo zong si kho, nain rasen zong ahak tuk kho men. A fil nennawn mi pee-hang zong cite a al lo kho men. Nain vuve vuve tiin rawlei cu an lim. Pokhlet cu pakhat hnu pakhat, artlang te cun, an fuh cio. An rawl einak kheng cu anmah cio tein I ṭawl ding a si. Ngakchia pawl cu keimah ka phan hmasa, keimah ka ra hmasa tiah hmun cu an i cuh len. Buai lenglung le tuai cercur in an um lioah cun ngakchiapa nun ah biathli maw, ruahnak pelpawi maw, silole hngalhnak pakhat khat a vun ra: cucu a lung chungin a hun ruahmi a si:
“Ngakṭah khuaawng tonglo an ti hi…sifah harsat ruang thengah a si ṭung lo. Nu le pa dawtnak tizu chanbau ruangah le, nu le pa sinin kan hmuhmi thazaang peknak, ruahnak cheuhnak, tha thawhternak, hramhkauhnak…le saduhthahnak hna kan chanbau tuk ruangah pei a si ko lai hi,” a ti i, a kik hirhhiar mi mitthli cu, a biangno cungah cun vuikhat in a thlak nolh. Nain hawi hmai ah a um caah a kut in ai hnawh zokzok.
Ai Ai nih cun, “Khah na kheng cu rak i ṭawl ve hih,” tiah a vun auh. Ti cu a kik. Tiva in a luangmi ti an hman caah, a hlei khun in, a kik. Nain, a lung maw a kik deuh hnga ti dah ticu hngalh khawh a si lo. Hakha khuasik tikik cu, kih cu, a kik tuk henta. Nain Hakha khuasik thinlung a kih ning bal tu cu chim khawh a si lo. Ngakchiapa lawng nih a hngalh. Nain ho hmanh nih an hal lo.
*** *** ***
Zaan can a hung si. Pumhnak kan ngei lai tiah tlang-au a hung thang. Innpi mei a hung ceu. Ceu a tlanmi palep le khuai hmetete an si ah, cep an si ah, mei-lung pawng ahcun an I heel cio. Ngakchiapa zong, a rit rih mi, a zuun phurrit he cun innpi cu a hung lut. Innka hramah cun aa bual colh. Ngakchiapa nih cun cu a ceumi mei a heel lentu cep le palep pawl cu ṭhep loin a zoh hna. Caan karlak ah hlasaknak le bible relnak, cawnpiaknak le forhfialnak tibantuk zong an hun tuah. Tuanbia zong an i chim pah. Nain ngakchiapa cu palep le cep rual lawng cu a zoh ko hna. Suimilam pahnih chung hrawng a zoh hna ahkhin thil pakhat a hmuh. Ceu a heel lenmi palep pahnih an thi cu a hei hmuh khawh. Ceu an duh nain, an duh cuahmah mi ceu hmaiah cun an thih thotho cu a hei hmuh tikah ngakchiapa cu a khuaruah ahar. Cu caan ahcun a lu ah ruahnak pakhat a hung vaivuan:
“Ngakṭah khuaawng tonglo an ti hi…hi bantuk palep hi kan si caah maw a si hnga?
Ceunak duh ko nain a thi ṭhiamṭhiam mi; kei zong hi i zuam len hmanh ninglaw, zeital kaa hlei hnga maw, khua-awn ton hi um hlei hnga maw,” timi ruahnak cu, chikhat cu a vun I hruhpi hnik. Fak deuh khua a ruat. A nun muih hram aa thok. A mitthli a biangno cungah an nal ṭhan. Khi caan ahhin amah le amah cu,”Hiti ngaihchiat lio le lungder lio ahcun…ruahnak le mang hi cu philh tuah ning,” tiah a angki hngawng a hun i remh, i a lukhuh cu a hun i phawih. A thawsa cu vampang lei hoih in a vun chuah hngap.
Cu ruahnak cu ruah nolh ṭhan ti ding cu aa tim lo. Philh aa zuam. Palep bantuk si ding cu a duh lo. Nain, chikhat a vun ruah taa duak mi khuaruahnak hi a tak a si. Ngakṭah fa tampi: aa zuammi an um, sawnnem i thlai loin teima ngai in a chaihma mi an um, nain lungdonghnak ṭhiamṭhiam nih a thluk thotho mi hna an tam liangluang. Cu ruang zongah cun, “Ngahṭah khua-awng tonglo,” timi hi an chim rua…
Rau lo te ah tuanbia an I chimh cuahmah mi cu a hung dong. Kan peh ṭhan te lai tiah Sayama Chin Chin nih, panh nawn te khin, tuanbia dongh a siang lomi ngakṭah rual cu a vun ti hna. Saya Tling nih, “Khah donghnak hla sa hna usih law, thla kan cam lai I kan it hna lai,” a vun ti hna.
Tingṭang cu ‘cheng cheng’ cun Simon nih a vun tum. Cu lio an hlasakmi cu hihi a si--a tlangpi theih lomi hla: “Ngakṭah hna Pathian, nuhmei hna Pathian…” ti bantuk dengmang in hlabia a zawimi hlacaang a si. Nain a zapi tein hngalhcaam cin a tong lo. Cu zaihla an hlawi dih cun Bawipa Thlacamnak an ngei.
Cu dih cun, ihnak cu an panh cio. Nu khan dang. Pa khan dang. Anmah le khan cio ah cun an kal. Saya Tling nih, “Tuan te ah it uh mu. Thawh nan tlai ahcun dantat nan si lai,” tiah a ti hna. Cucu ngakchiapa caah cun ṭhihphaihnak pakhat a si. Nain a dang caah cun chim bonmi biathluan men a si. Ai Ai nih, ngakchiapa cu, “Na thinphang hlah…tuan te ah it hna seh ti a kan duh ruang I a kan timi a si,” tiah lungcan a hei pek.
Khua a hung tlai. Zaan suimilam pahra a hung tling. Thahreng zong an awn au ti lo, an dai. Thawng le ri zong an tur ti lo. Nain ngakchiapa lungtur hram le lilen hram bal fak khun in aa thok. A nu a ngaihnak fak pi’n a hung puang. A chung a hung lin. Chun i a rak luangmi a mitthli nakin mitthli a hung tam. Pawngkam thil paoh an thi dih. Minung hawi zong. Zeicahtiah muihnak nih zeipaoh a phanh dih hna. Ngakchiapa caah cun zeipaoh an thi dih. Fak piin ṭah riangmang ṭung i aw chuah lo hi a har ngaingai mi a si. Ngakchiapa cu a chung cun a ik, nain a aw a chuah lo. A hnapdi an luang. A chantling a cin. A ruahnak a thi. A lung a caw.
A muimi muihnak nih
Zeizong a muihter khun,
Thaizing caah ruahchanmi a um lo,
Tinhmi zong a um lo,
Lu a hit, ruahnak a zeng,
Nun a thi
Zeihmanh a sungmi a um lo,
Zei paoh an thi dih
Cucu ngakṭah nun asi
Ngakṭah nun…
A mitthli he cun a ciap. Inn tung pali ngaruk he dirh mi pher-inn cu, awngkua ah cun rum kaw, kut tum ngaw-ngaw cun vampang cu an kua. Van a lang. Thlapa le fidi zeimawzet zong an lang. Cu ko nih cun ngakṭahpa nun cu, con zuk in a chiah. A ngaihchiat men ah mitthli a tla. Mitthli a tlak men ah a hnapdi a tawh. A aw a chuah ngam lo nak nih a nun a henh khun. ‘Fak piin intuar lio ahhin fak piin, thang piin ṭah khi damnak pakhat a si ve’. Nain ngakchiapa bal cu awchuah loin a ṭap. Fak khun in, a nu loin a ngam lonak cu a tuar. A ṭah tuknak ah a biang zong a hit dih. A ik.
A celh na loin, zaan tlai hnu ahcun, hil a ṭhatnak leikap in tunmer a hun i zuam. Amah le amah cu, “Nunnak ah con ta lo le ṭulṭalh ta ve lo cun…zeitin harnak le fahnak cu ka tei khawh lai,” aa ti. A mitthli a donghnak a vun I hnawh. A thawsa cu, pher awngkua in a ra lutmi thlizil kik sinah cun a luak dih hna. A lu a hun i muai. A biang a hun i muai. A chantling a thawhtaak. A puan vur a hlim. Aa khuk aa bil i,
“Bawipa, ngakṭah hna Pathian…nuhmei hna Pathian na si bantuk in…atu caan thengte ahhin kaan herh. Ka bawm. Ka nu ka ngai. Inn ka ngai…ka nu zong siseh, ka nau zong siseh, ka nutar zong siseh, Nangmah nih damnak pe ko hna. Kan I ton ṭhan khawhnak hnga, caan ṭha zong kan pe ṭhan ko…Tuzan zong ka it cang lai. Ka ih-thih karah Nangmah nih ka veng. Mangṭha mang thianghlim he thaizing khuacaan le nithar zong ka hmuhter ṭhan ko…Jesuh min in kan hal Pathian,” tiah Pathian sinah i hrim pah buin thlaza a cam.
A linmi a lu cu a hung dai. A kikmi a lung zong a hung lum deuh. A ṭihmi thaizing nih a ṭhihphaih ti lo. A tuarmi ngaihchiatnak le lilennak nih an poihtaak. Thlapa le fidi an liam hlanah a mit aa chim. A tuarmi ngaihchiatnak le lilennak; mi hem lo a sinak zong nih an tuaitaam ti lo. Hakha khuasik zaan i a hung lengmi thlapa le fidi runrual zong, piang ririar le tliang ciciai in an vaar ve hna. Zaan caan a liam mi sin ahcun, nun a hau rihmi thaizing, thawhpi ding cu hngak in an liam ziahmah ve.
