Laimi le Counselling: Ruah awk kan thei tawn lo
• Counselling cu zei a si? Nunnak ah fawi le bai in tei khawh lomi khingrit boruak chung i a ṭhudir a umkal mi minung khi 'fimchimhnak le cawnpiaknak' cun 'ruah cheuhnak' in zulhkhalh khi a si (Rev. Dr. Van Bik & Lai Dictionary). Chanthar biafang in cun Counselling hi 'i chawnhbiaknak in damnak kawl' ti zong khin leh awkah a ṭha ve.
• Khingrit boruak pawl cu ta zei phun khi dah an si? Tahchunhnak zeimawzet in lak ahcun: khua fak tuk in a kan ruah tertu, lung le thin umkhua nuam loin a chia tu le nunnak harsa in a chiatu:- harnak, buainak, lungfahnak, lungretheihnak, lungtlinlonak, ngaihchiatnak le ngaihchihnak tibantuk hna hi an si.
• Ho nih dah a thawk? Bible context in kan zoh ahcun Adam chan khan a rak um cang ti khawh a si. Asinain, biatak tein hman hram a thok tu hi Carl Roger a si i, biatak tein minung nih kan hman khawh awk in a dirkamh tu hi Sigmund Freud a si ve.
____________________________
• Counselling hi Laimi nih kan hmang ve maw?
Counselling hi Laimi nih kan hman tuk ve. Amahbelte cu, kan hman ning dan le kan hmannak hmun bal hi aa dang ngai. Nitlak lei ram ṭha ahcun counselling hi phun hnih in an ṭhen: hawikom le chungkhar nih pek mi le cawnnak ngei thiamsang pawl nih pek mi tiin. Thiamsang ti tikah hi 'counselling' tuah ding bakin minung khuaruahnak, umtu ziaza le nunning cawnnak a ngeimi pawl khi chim duh mi cu an si.
____________________________
• Nitlak lei ram ṭha vs Laimi nih counselling kan hman ning.
Nitlak lei ram ṭha pawl nih counselling an hman tikah a thlithup tein an hman i, counselling an tuah mi minung kha ningzahnak le mualphonak he an hlat ter. Counselling an tuah mi kha na ṭha lo, na palh, na tlamtling lo, naa hoihheih lo tiah bia an ceih lo. Hihi tuah, khikhi tuah, cuticun um, hitihin ṭhudir tiah tuah ding an chim lo. A bia an ngaih piak. A lungfahnak, a lungretheihnak le a harsatnak hngalhpi khawh an i zuam. Cu hnu ahcun, zeitin a khingrit mi boruak cu a tei khawh lai timi lam an kawlpi.
Laimi nih zeiti lei in dah kan hman ve? Hawikom, mileng, innpa, khua nu khua pa, sang le veng um minung, cun cingla rualchan le mah innchungkhar minung hmang in counselling hi kan hmang tawn. Mikip kan i thlak cio tikah biachokvai zong a tam. Counselling kan tuah mi minung a konglam cu ho paoh nih hngalh le theih dih a si tawn. A tlamtlin lonak le a chambaunak kha ho paoh nih hmuh le ceih cio khawh a si. Hiti hin na um awk a si, khi ti khin na um awk a si, na palh, naa hoihheih lo, san na tlai lo ti le Pathian na theih lo caah tiin mi ti khi kan uar ngai. Phundang in chim ahcun, ṭhatnak tuah kan fial hna lioah an ṭhat lonak le tlamtlin lonak kha heh tiah an hnu lei in kan chim cukmak tawn. An tlamtlin lonak le chambau kha kan theihter ṭhan lengmang tawn hna. Zeipaoh hi Pathian theih le theih loin tahfung kan chiah hnawh tawn. Zuri pa kha pinglo panglo a suk tikah, Pathian a thei fam lo cu ta, kan ti. A ṭhat lonak kong kan ceih. Hi nih hin Laimi mibu chungah pehtlaihnak zong a ṭemṭawn ngaingai. Nihchuak ngai zong a si mi cu, 'zungzal nunnak ngeitu Pathian' a bia mi kan si lio ah a nun khua tawi pawl miphun zongah kan i tel ve (UNICEF & Myanmar Population and Census, 2015).
____________________________
• Laimi nih kan hngalh awk!
Minung pakhat le pakhat, chungkhar pakhat le pakhat, cun mibu pakhat le pakhat kan khuaruah ning, kan umtu ziaza le kan nunning hi aa khat cio lo. Micheu fawizau deuh in an nun khawh lio ah, micheu harsa ngai in an nung. Micheu cu ṭha ngai in fimcawnnak an kawl khawh lio ah, micheu lungrethei le harsa ngai in rian hrang an i hne tawn. Micheu cu duhtu, dawtu le zawnruattu an ngeih lioah, micheu philh mi le zeirel lomi an si tawn.
Mi sining biatak tein kan hngalh thlu lo bu le, an ton mi kan ton i, an tuar mi kan tuar ve ṭung lo ahcun tamtuk in mi kongah kan i thlak ding a si lo. Mi bawmhchanh duhnak he bialam phan le mi soisel duhnak he bialam phan mi cu an hramthok in an donghnak tiang an i dang.
Counselling tuah timi, Lai biafang in kan vun momh ṭhan a si ahcun, 'fimchimhnak le cawnpiaknak' le 'ruah cheuhnak' in mi zulhkhalhnak kan tuah tikah, an tlamtlin lonak le chambaunak kha atu le tu kan chim hnawh hna awk a si lo. A nunnak lamthluan kan hngalh piak thlu lomi minung kha 'Pathian na theih lo caah' ti zongah kan ti ding a si lo.
Cun, mikip nih hin mi cawnpiak le chimhhrin zong hi i timh ding a si lo. Aruang cu biachokvai a karh ter. Laimi nih biatak tein counselling professional (ruah cheutu, fimchim tu) minung kan ngeih rih hna lo caah, Khrihfabu chung Pastor te hi biatak tein kan hman hna awk a si. Kan Khrihfabu Pastor te khi thlacam lawng kan fial hna ding a si lo. Pathian bia lawng kan chim ter hna awk a si lo. A herh lomi khualeng rian tamtuk kan fial hna awk a si lo. Kan tei khawh ti lomi khingrit boruak kan hmuhton ahcun Khrihfabu Pastor te khi kan fuhpanh hna ding an si. Zeicahtiahcun, counselling tuah kho ding in timhtuahnak a ngei kho mi an si.
_____________________________
• Ruah chih ding dang:
Mi kong ceih le mi bia ceih zong hi kan i sum deuh a hau. Mi nih kan kong a kan ceih le bia a kan ceih ah kan duh cio lo bantuk in, kan tuah ve lo ding a si. Harnak, fahnak le lungretheihnak chungah a pil cuahmah mi minung kha na umdan hman ti lo eh, na tlau cang eh, naa hoihheih lo tuk eh, Pathian na thei lo tuk eh, ti loin, thazaang peknak bia nem chim in lungṭhawnnak pek khawh i zuam hna usih. Cucu, counselling sullam le a herhnak cu a si.
Ram ṭha Australia le US tibantuk hna ahcun anmah Mirang counsellor zong hman khawh an si. Ṭha tein holh lettu zong lakpiak in mibawmh khawh an i zuam.
Harnak, fahnak le lungretheihnak chung i kan um tik ahhin ningzah ding a si lo. Tei khawh mi an si ko, ti hi hngal hna usih. Kanmah tein tei khawh kan i zuam nain, kan tei khawh lomi cu hawi bawmhnak zong kha hal ding a si ko. Laimi nih chimken bia ah kan i ngeih mi cu "Lei zoh a pit van zoh a sang" tihi a si. Caan khatkhat ahcun harnak hi minung nih kan ton cio. Caan tampi ahcun khuaruah pi tu kan hau tawn, khuakhan pi tu kan hau tawn, ruah cheutu minung kan herh tawn. Cucaah, tlamtlinlo le chambaunak nih a kan nanh tikah counselling lak hi, lak khawh i zuam hna usih.
(Note: pumpak in ho hmanh sawh mi le timi an um lo. Laimi kan zatlang nun cherhchan in kan sining dirhmun i zoh ṭhannak ngeihnak tu a si...)
Cherhchan:
1. Rev. Dr. Van Bik
2. Lai Dictionary
3. Carl Roger
4. Sigmund Freud
5. (2015). Unicef.org. Retrieved 4 July 2018, from https://www.unicef.org/myanmar/Chin_State_Profile_Final.pdf6. (2015). Myanmar.unfpa.org. Retrieved 4 July 2018, from https://myanmar.unfpa.org/…/files/p…/3D_Chin_Figures_ENG.pdf
